23670

LIB3 16

دكتري

علم اطلاعات و دانش شناسي - بازيابي اطلاعات و دانش

علوم تربيتي و روان شناسي

1403/03/19

287 ص.

مهرداد چشمه سهرابي

حسين كارشناس نجف آبادي

مدل مفهومي كتابخانه هوشمند، ابعاد كتابخانه هوشمند، فناوري هوشمند، خدمات هوشمند، افراد هوشمند، منابع هوشمند، مكان هوشمند، حكمراني و مديريت هوشمند، مسائل حقوقي اخلاقي -اجتماعي فرهنگي، سياسي، نوآوري و خلاقيت

كتابخانه‌هاي آينده با آنچه در حال حاضر مشاهده مي‌شود، بسيار متفاوت خواهند بود. مفهوم كتابخانه هوشمند مي‌تواند به عنوان يك نام جديد و مناسب براي آنها باشد. كتابخانه هوشمند يك گزينه براي ماندن در بازي و دفاع از دارايي‌هاي اساسي كتابخانه در جامعه هوشمند آينده است. هدف اصلي پژوهش حاضر طراحي مدل مفهومي كتابخانه هوشمند است. افزون بر اين، به تبيين مفهومي كتابخانه هوشمند، شناسايي ابعاد و عناصر آن بر اساس مرور منابع، و اولويت‌بندي ابعاد و عناصر بر اساس ديدگاه متخصصان مي‌پردازد. در اين پژوهش براي تبيين مفهومي كتابخانه هوشمند از روش پژوهش اسنادي، و براي شناسايي ابعاد و عناصر كتابخانه هوشمند براساس مرور منابع از روش فراتركيب استفاده شد. همچنين جهت اولويت‌بندي ابعاد و عناصر از روش دلفي و مصاحبه نيمه‌ساختاريافته استفاده شد. پس از شناسايي اين ابعاد و عناصر، جهت اعتبارسنجي، مدل مفهومي كتابخانه هوشمند ترسيم و در اختيار خبرگان قرار گرفت. جامعه آماري جهت تبيين مفهومي كتابخانه هوشمند شامل 1300 مقاله شناسايي شده در پايگاه‌هاي استنادي اسكوپوس، وب‌آوساينس، و پايگاه‌هاي اطلاعاتي ساينس دايركت، اشپرينگر، وايلي، امرالد، آي‌اي‌اي اي، تيلور اَند فرانسيس، پروكوئست، ابسكو، جي استور، سيج، اي‌سي‌ام، و اريك بود كه در نهايت 78 مقاله مورد تحليل و بررسي قرار گرفت. جامعه آماري روش فراتركيب 1800 عنوان مدرك علمي مرتبط با كتابخانه هوشمند بازيابي شده از پايگاه‌هاي علمي معتبر بدون محدوديت زماني و زباني بود. پس از حذف عناوين تكراري و مقالات غير مرتبط، در نهايت تعداد 194 عنوان مقاله جهت شناسايي ابعاد و مولفه‌هاي كتابخانه هوشمند مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. تحليل محتواي متون نيز با كمك نرم افزار مكس كيودا انجام شد. براي شناسايي و اولويت‌بندي ابعاد و عناصر كتابخانه هوشمند 20 نفر انتخاب شدند. در نهايت نيز مدل جهت اعتبارسنجي در اختيار 5 نفر از متخصصان قرار گرفت. نتايج پژوهش نشان داد كه رشد مقالات در حوزه كتابخانه هوشمند در طول سال‌هاي اخير رشد چشمگيري داشته است. از آنجا كه كتابخانه هوشمند حوزه پژوهشي جديد و يك مفهوم در حال تكامل است، تعاريف بسياري از اين مفهوم ارائه شده است و افراد با رويكردهاي متفاوتي به آن نگاه كرده‌اند. همچنين نتايج نشان داد در كشور ما توجه چنداني به مفهوم كتابخانه هوشمند صورت نگرفته است. يافته‌هاي مرحله فراتركيب نشان داد، ابعاد كتابخانه‌هاي هوشمند شامل ابعاد فناوري، خدمات، افراد، منابع، مكان، حكمراني و مديريت، مسائل حقوقي، اخلاقي، اجتماعي، فرهنگي، و سياسي، و نوآوري و خلاقيت است. اگرچه فناوري، به عنوان عامل اصلي و زيرساخت كتابخانه هوشمند است، اما بايد اين نكته را مدنظر قرار داد كه در طراحي و اجراي يك كتابخانه هوشمند، بايد به نيازها، امكانات و تجهيزات موجود و بودجه مورد نياز توجه شود. هر كتابخانه ممكن است نيازها و منابع مختلفي داشته باشد كه بايد مورد توجه واقع شوند. در نتيجه، پياده‌سازي كتابخانه‌هاي هوشمند نيازمند يك رويكرد چند بعدي است كه اجزاي كليدي مختلفي را در بر مي‌گيرد. اين نكته قابل ذكر است كه اولويت‌ها و نياز هر كتابخانه‌اي تعيين مي‌كند كه از كدام نوع فناوري‌ها, خدمات، منابع، يا مكان و محيطي استفاده نمايد و با توجه به محدوديت‌هاي بودجه و نيروي انساني به كدام بعد از كتابخانه هوشمند بپردازد.

فصل اول درآمد 1-1. مقدمه 1 1-2. بيان مسئله4 1-3. اهميت و ضرورت پژوهش8 1-4. اهداف پژوهش10 1-5. پرسش‌هاي پژوهش10 1-6. تعاريف مفهومي و عملياتي پژوهش10 فصل دوممباني نظري پژوهش 2-1. مقدمه12 2-2. مباني نظري13 2-2-1. چرخه هايپ گارتنر و كتابخانه13 2-2-2. انقلاب صنعتي و مفهوم كتابخانه16 2-2-3. وب و مفهوم كتابخانه19 2-2-4. سير مفهوم كتابخانه26 2-2-5. مفهوم هوشمندي30 2-2-6. كتابخانه هوشمند33 2-2-7. مدلهاي كتابخانه هوشمند43 2-2-7-1. مدل‌هاي مبتني بر عناصر اصلي كتابخانه هوشمند43 2-2-7-2. مدل‌هاي كتابخانه هوشمند مبتني بر فناوري50 2-2-7-3. مدل‌هاي مبتني بر خدمات كتابخانه هوشمند63 فصل سومپيشينه پژوهش 3-1. مقدمه70 3-2. مباحث مفهومي كتابخانه هوشمند71 3-3. مدل‌هاي كتابخانه هوشمند86 3-4. جمع‌بندي پيشينه‌ها91 فصل چهارمتجزيه و تحليل داده‌ها 4-1. مقدمه95 4-2. رويكرد پژوهش95 4-3. روش پژوهش اسنادي96 4-4. روش فراتركيب100 4-5. روش دلفي104 عنوانصفحه فصل پنجميافته‌هاي پژوهش و نتيجه‌گيري 5-1. مقدمه107 5-2. يافته‌هاي پژوهش107 5-2-1. پرسش اول: كتابخانه هوشمند چيست؟107 5-2-1-1.كتابخانه هوشمند چيست؟108 5-2-1-2. ويژگيهاي كتابخانه هوشمند چيست و محققان چگونه كتابخانه هوشمند را تعريف كرده و توضيح دادهاند؟125 5-2-1-3. چرا و به چه دلايلييك كتابخانه هوشمند امروز بيش از هر زمان ديگري حياتي است؟133 5-2-1-4. چالشها و موانعي كه كتابخانههاي هوشمند با آن مواجه هستند كداماند و چگونه اين چالشها و موانع در تحقيقات اين حوزه منعكس شده است؟137 5-2-2. پرسش دوم: ابعاد و عناصر كتابخانه‌هاي هوشمند بر اساس مرور منابع كدام‌اند؟141 5-2-3. سؤال سوم: ابعاد و عناصر كتابخانه‌هاي هوشمند بر اساس ديدگاه متخصصان كدام‌اند؟175 5-2-4. سؤال چهارم: اولويت‌بندي ابعاد و عناصر مدل مفهومي كتابخانه هوشمند چگونه است؟178 5-2-5. سؤال پنجم: مدل مفهومي پيشنهادي كتابخانه هوشمند چيست؟183 5-2-6. سؤال ششم: مدل كتابخانه هوشمند پيشنهادي تا چه ميزان معتبر است؟184 5-2-7. سؤال هفتم:مدل مفهومي نهايي كتابخانه هوشمند چگونه است؟189 5-3. نتيجه‌گيري191 5-3-1. بحث و تفسيريافته‌هاي مرحله پژوهش اسنادي191 5-3-2. بحث و تفسيريافته‌هاي مرحله فراتركيب203 5-3-3. بحث و تفسيريافته‌هاي مرحله دلفي و ارائه مدل مفهومي پژوهش209 5-4. محدوديت‌هاي پژوهش211 5-5. پيشنهادهاي پژوهش212 5-5-1. پيشنهادهاي كاربردي برخاسته از پژوهش212 5-5-2. پيشنهادهاي براي پژوهش‌هاي آتي214 منابع فارسي216 منابع انگليسي218 پيوست‌ها245 پيوست 1245 پيوست 2254 پيوست 3262

Smart library, Conceptual model of smart library, Dimensions of smart library, Smart technology, Smart services, Smart people, Smart resources, Smart space, Smart governance and management, Legal and ethical issues, Innovation and creativity

Explaining and Designing the Conceptual Model of Smart Library

علم اطلاعات و دانش شناسي

Libraries of the future will be vastly different from what we see today. The concept of the smart library could serve as a new and fitting name for them. A smart library represents an option for staying relevant and safeguarding the essential assets of libraries within the future smart society. The main aim of this research is to design a conceptual model of the smart library. Additionally, it seeks to explain the concept of the smart library, identify its dimensions and elements based on a literature review, and prioritize these dimensions and elements based on expert opinions. In this research, a documentary research method was used to conceptually explain the smart library. For identifying the dimensions and elements of the smart library based on the literature review, the meta-synthesis method was employed. Furthermore, the Delphi method and semi-structured interviews were utilized to prioritize the dimensions and elements. After identifying these dimensions and elements, a conceptual model of the smart library was drawn and presented to experts for validation. The statistical population for the conceptual explanation of the smart library included 1300 articles identified in the citation databases Scopus, Web of Science, and the databases ScienceDirect, Springer, Wiley, Emerald, IEEE, Taylor & Francis, ProQuest, EBSCO, JSTOR, SAGE, ACM, and ERIC, of which 78 articles were ultimately analyzed. The statistical population for the meta-synthesis method included 1800 scientific documents related to the smart library retrieved from reputable scientific databases without time and language restrictions. After removing duplicate and unrelated titles, 194 articles were ultimately analyzed to identify the dimensions and components of the smart library. The content analysis of texts was performed using MaxQDA software. For identifying and prioritizing the dimensions and elements of the smart library, 20 individuals were selected. Finally, the model was presented to 5 experts for validation. The research results indicated a significant increase in the number of articles in the field of smart libraries in recent years. Given that the smart library is a new research area and an evolving concept, many definitions of this concept have been proposed, and individuals have approached it from different perspectives. The results also showed that in our country, little attention has been paid to the concept of the smart library. The findings from the meta-synthesis phase revealed that the dimensions of smart libraries include technology, services, people, resources, location, governance and management, legal, ethical, social, cultural, and political issues, as well as innovation and creativity. Although technology is the main driver and infrastructure of the smart library, it should be noted that in designing and implementing a smart library, the needs, available facilities and equipment, and the required budget must be considered. Each library may have different needs and resources that should be taken into account. Consequently, the implementation of smart libraries requires a multi-dimensional approach that encompasses various key components. It is noteworthy that the priorities and needs of each library determine which types of technologies, services, resources, or environments to utilize, and which aspects of the smart library to focus on, given the limitations of budget and human resources.

5

محمدحسن عظيمي